Το τελευταίο διάστημα, όπως όλοι γνωρίζουμε, η ανησυχία των πολιτών παγκοσμίως έχει φτάσει σε υψηλά επίπεδα. Οι ταχύτατες εξελίξεις και τα κοινωνικά περιθώρια που καθημερινά στενεύουν, λόγω του γνωστού κορωνοϊού, είναι δύσκολο να αφήσουν κάποιον αδιάφορο. Είναι, λογικό επόμενο τόσο το άγχος όσο και η αγωνία, λοιπόν, να «κυριαρχούν» στις ζωές όλων αυτή την περίοδο, αν και σχετικά με αυτό, όπως θα δούμε στη συνέχεια, φέρουμε κυρίως εμείς οι ίδιο την ευθύνη.
Τα μέτρα που έχουν ληφθεί αυτό το διάστημα σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, μια εξ αυτών και στην Ελλάδα, ουσιαστικά αφορούν:
- την απαραίτητη απόσταση των δυο μέτρων που πρέπει ο κόσμος να διατηρεί και την αποφυγή του συνωστισμού, όπως σε χώρους θρησκευτικής λατρείας, Μ.Μ.Μ., καταστήματα και χώρους εκπαίδευσης κάθε βαθμίδας
- η καραντίνα, που κατέφθασε ως μέτρο, αφορά την καθόλα αποφυγή επαφής με άλλους, ιδίως δε όταν κάποιος έχει εκτεθεί σε κρούσμα
- τέλος, έχουμε και την απομόνωση, που αφορά στην απομάκρυνση εκείνων που προσβλήθηκαν από τον ιό με σκοπό να μην μεταδοθεί στον υπόλοιπο πληθυσμό.
Στη συνέχεια θα αναφερθούμε στις συνέπειες που έχουν συχνά στην ψυχική υγεία του ανθρώπου τα παραπάνω μέτρα, ιδιαίτερα όταν αυτά παρατείνονται με τον καιρό για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε τα αποτελέσματα που έχουν καταστάσεις όπως ο επιβεβλημένος εγκλεισμός στο σπίτι, διότι έτσι μπορούμε να επιδείξουμε μεγαλύτερη αυτοκυριαρχία και να τα διαχειριστούμε καλύτερα. Άλλωστε, η ψυχική υγεία δεν αφορά κάτι θεωρητικό το οποίο ίσως και να μην υπάρχει, κι αυτό αποδεικνύεται απτά από τη σωματοποίηση του άγχους και του στρες, κάτι το οποίο συμβαίνει σε αρκετές περιπτώσεις. Για παράδειγμα, όταν ένα άτομο βιώνει υπερβολικά την ανησυχία και το άγχος, τότε παρουσιάζει αδυναμία χαλάρωσης, μυϊκή κόπωση και σωματικό πόνο, δύσπνοια, δυσκολία στον ύπνο, αδυναμία συγκέντρωσης κ.λπ.
Ψυχολογικές συνέπειες της απομόνωσης και του εγκλεισμού
Συνεχίζοντας, όσον αφορά τις συνέπειες της αναγκαίας απομόνωσης και του εγκλεισμού, πρέπει να πούμε ότι η επιστημονική κοινότητα που καταπιάνεται με την ψυχική υγεία, υπογραμμίζει ότι ενδέχεται να είναι αρκετές.
Ειδικότερα:
- Η θλίψη και η μονοτονία είναι από τα συχνότερα φαινόμενα, σε περιπτώσεις όπως ο εγκλεισμός, και συμβαίνει άμεσα λόγω απότομης διακοπής των εξωτερικών ενδιαφερόντων, της εργασίας, της εκπαιδευτικής δραστηριότητας και βέβαια της συναναστροφής με τους άλλους ανθρώπους. Είναι λογικό τέτοιες καταστάσεις αυτή η μορφή απομόνωσης να οδηγεί στη μείωση διάθεσης και στην πλήξη.
- Το συναίσθημα του θυμού και η νευρικότητα, τόσο σε εμάς όσο και στα γύρω πρόσωπα, προκαλούνται φυσιολογικά λόγω του περιορισμού στον τρόπο αξιοποίησης, καταρχάς, του ελεύθερου χρόνου, εφόσον σχεδόν όλα τα καταστήματα και οι χώροι αναψυχής είναι κλειστοί, περιορίζοντας κατά πολύ την ελευθερία του ατόμου. Δεν είναι σπάνιο ο θυμός να παρουσιάζεται σαφώς και από την πολύωρη συναναστροφή με την οικογένεια, ιδιαίτερα δε όταν αυτό δεν είναι συνήθεια για κάποιους, ή λόγω των απαραίτητων ιατρικών εξετάσεων που μπορεί να υποβληθεί κάποιος/α.
- Συναισθήματα ανησυχίας και φόβος: χωρίς αμφιβολία ο φόβος πολλές φορές περιορίζεται με δυσκολία – χωρίς να είναι ακατόρθωτο φυσικά αυτό-, όταν βιώνει κανείς τέτοιου είδους ακραίες καταστάσεις, περισσότερο δε όταν συμβαίνει για πρώτη φορά στη ζωή κάποιου ανθρώπου κάτι τέτοιο. Για παράδειγμα, ο φόβος και η ανησυχία εμφανίζονται όταν υπάρχει ανάγκη οικονομίας τροφίμων, φαρμάκων και γενικώς η κάλυψη κάθε οικογενειακής υποχρέωσης. Με τη σειρά τους οι συνέπειες αυτές έχουν ως αποτέλεσμα συχνά την αύξηση της κατανάλωσης αλκοόλ και τσιγάρων ή ακόμα και άλλων ουσιών, που επηρεάζουν της ψυχική νηφαλιότητα του ατόμου. Σε αυτό το σημείο αξίζει να τονιστεί ότι τα Μ.Μ.Ε. διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο, εφόσον τα όσα παρουσιάζουν στον τηλεθεατή επηρεάζουν άμεσα της ψυχολογία του και πολύ περισσότερο εκείνους που ήδη είναι ευάλωτοι και με ψυχικές δυσκολίες, όπως η κατάθλιψη, η νοσοφοβία, οι αγχώδεις διαταραχές κ.λπ.
- Τέλος ο στιγματισμός, ο οποίος χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, διότι μπορεί να στοιχίσει πολύ σε έναν συνάνθρωπό μας. Στην παρούσα συγκυρία, όταν κάποιος εκτεθεί ή ακόμα περισσότερο όταν νοσήσει από τον Covid-19, δημιουργούνται μέσα του αισθήματα ενοχής, φόβου ή και απόγνωσης. Με τον ίδιο τρόπο ενδέχεται να νοιώσουν αντιστοίχως και τα μέλη της οικογένειάς του, διότι γεννιέται στο μυαλό τους η πεποίθηση ότι διαφοροποιήθηκαν από το σύνολο της κοινωνίας και μάλιστα βρισκόμενοι, όπως πιστεύουν, στο «περιθώριο».
Τα παραπάνω παραδείγματα που αναφέραμε αναλυτικά συχνά μεταβάλλονται από άτομο σε άτομο, ενώ οι παράγοντες για τη διαφοροποίηση αυτή είναι αρκετοί. Συγκεκριμένα, η ηλικία, το εκπαιδευτικό επίπεδο, η πνευματική καλλιέργεια, οι εμπειρίες του ατόμου, οι συναναστροφές του, το εργασιακό του περιβάλλον, η γενικότερη πληροφόρηση που δέχεται κ.λπ.
Διαχείριση ανεπιθύμητων σκέψεων
Συμπληρωματικά, πρέπει να ειπωθεί πως το άγχος, και η ανησυχία γενικότερα, με τη σειρά τους μπορούν να διαχωριστούν σε πραγματική ανησυχία και υποθετική. Αυτό σημαίνει ότι η πραγματική ανησυχία αφορά στα προβλήματα που χρειάζονται άμεσες λύσεις και είναι σαφώς πιο απτά. Από την άλλη, οι ανησυχίες που βασίζονται σε υποθέσεις αφορούν στις ανεπιθύμητες σκέψεις ή στα σενάρια με αρνητική εξέλιξη και άσχημο τέλος.
Στη συνέχεια θα σημειώσουμε ορισμένους τρόπους που μπορούμε να αντιμετωπίσουμε δύσκολες καταστάσεις και να τις διαχειριστούμε παραγωγικά προς τους εαυτούς μας και τους γύρω μας.
Πριν από αυτό όμως, αξίζει να δούμε πως μπορεί ο καθένας από εμάς ατομικά να διαχειριστεί τις σκέψεις του και, κατ’ επέκταση, το άγχος/ανησυχία, τα οποία προκύπτουν από αυτές. Πρωταρχικά, λόγω της ξαφνικής διάθεσης ελεύθερου χρόνου, ώστε να μη γεμίζει αυτός από αδράνεια και πλήξη, χρειάζεται να καθιερώσουμε κάποιο πρόγραμμα, έστω και μικρό, δημιουργώντας μια ρουτίνα στην καθημερινότητά μας από ενασχολήσεις και ενδιαφέροντα. Αυτό αφορά το ξύπνημα από τον ύπνο, τη λήψη τροφής, την καθαριότητα του σπιτιού και γενικότερα την οργάνωσή μας.
Διαχείριση άγχους και ανησυχίας
Αναφορικά με τη διαχείριση του άγχους και της ανησυχίας, όπως αναφέραμε, λόγω της γενικότερης κατάστασης που αφορά την υγεία, ίσως πιστεύουμε ότι πρέπει συνεχώς να παρακολουθούμε τις εξελισσόμενες ειδήσεις και τα καταγραφόμενα -σχολιαζόμενα γεγονότα. Παρά ταύτα, μια τέτοια κατάσταση μονάχα επιδεινώνει την ανησυχία μας και εντείνει τα ανεπιθύμητα συναισθήματα φόβου, άγχους και ανασφάλειας. Για αυτό περιορίζουμε την ενημέρωσή μας στα απαραίτητα και από έγκυρα μέσα, ενώ διατηρούμε την ενημέρωσή μας σε συγκεκριμένες ώρες την ημέρα.
Επιπροσθέτως, ένας άμεσος και εύκολος τρόπος που μπορούμε να διαχειριστούμε το άγχος, ειδικά όταν αυτό σωματοποιείται, είναι να συνηθίσουμε τον εαυτό μας σε ορισμένους τρόπους χαλάρωσης, όπως για παράδειγμα η απαλή και αργή εισπνοή – εκπνοή και η ελαχιστοποίηση των ήχων που υπάρχουν στο χώρο που βρισκόμαστε. Με τους τρόπους αυτούς βάζουμε τον αυτό μας σε διαδικασία αποβολής της ανησυχίας, η οποία σταδιακά μειώνεται.
Συνεχίζοντας, η έγκυρη πληροφόρηση σχετικά με τις εξελίξεις που αφορούν τον ιό είναι απαραίτητη. Ωστόσο, χρειάζεται να προφυλάσσουμε τον εαυτό μας απέναντι στα Μ.Μ.Ε., όπως αναφέραμε και νωρίτερα, και να μην επιτρέπουμε να επηρεάζουν αρνητικά την ψυχική κατάστασή μας. Αυτό ισχύει για την τηλεόραση αλλά και για το διαδίκτυο (internet). Πάντοτε υπάρχει ο κίνδυνος της παραπληροφόρησης, όπως όλοι γνωρίζουμε. Στον περιορισμό της ανασφάλειας και του άγχους, πάντοτε αρωγός είναι η επικοινωνία με τα αγαπημένα μας πρόσωπα. Έτσι, ακόμα εξ αποστάσεως πρέπει να διατηρούμε την επικοινωνία με κάθε δυνατό μέσο. Στις μέρες μας, άλλωστε, οι τρόποι είναι αρκετοί και δεν περιοριζόμαστε μονάχα στο τηλέφωνο.
Δημιουργική απασχόληση για την ανακούφιση από το στρες
Η αγάπη και η προσοχή της σωματικής μας υγείας πρέπει να μην λησμονείται και σε αυτές τις καταστάσεις. Η σωματική άσκηση, η προσεγμένη διατροφή, η αποφυγή του τσιγάρου και ο απαραίτητος ύπνος είναι στοιχεία που δεν πρέπει να αποβάλλουμε σε καμία περίπτωση.
Παράλληλα, η ενασχόληση με τα ενδιαφέροντά μας ή η απόκτηση νέων είναι μια αρκετά καλή και δημιουργική απασχόληση στον ελεύθερο χρόνο, διότι δρα χαλαρωτικά και μας αποφορτίζει από το άγχος και το στρες, δημιουργώντας στη θέση τους θετικά συναισθήματα. Ειδικότερα, η ενασχόληση με τα κηπουρικά ή τα κηπευτικά είδη είναι γενικά αποδεκτό πως ανακουφίζει άμεσα τον άνθρωπο που βρίσκεται σε ένταση ή έχει κάποια νευρικότητα.
Το ίδιο συμβαίνει με τη μαγειρική• τις μέρες που διανύουμε είναι αρκετά ανακουφιστικό να μαθαίνει κανείς να φροντίζει τον εαυτό του στο επίπεδο της διατροφής, όχι μόνο για λόγους υγιεινής, αλλά γιατί αποτελεί έναν αναμφίβολα δημιουργικό τρόπο για να διαθέτει κανείς το χρόνο του. Ακόμα, δεν πρέπει να αμφισβητούμε τα θετικά συναισθήματα που μας προσφέρουν οι πνευματικές ενασχολήσεις. Δηλαδή, η ανάγνωση ενός βιβλίου της αρεσκείας μας, η yoga, ο διαλογισμός, η προσευχή, ακόμα και η περισυλλογή με τον αυτό μας, μας δημιουργούν θετικά συναισθήματα και κυρίως ανακουφιστικά.
Ευκαιρία ενδοσκόπησης και συναισθηματικής φροντίδας
Επιπλέον, όταν αναγκάζεται κάποιος να περάσει πολλές ώρες με τον εαυτό του είναι μια σημαντική ευκαιρία να κάνει ενδοσκόπηση, επιτρέποντας έτσι στον ίδιο του τον εαυτό να αναγνωρίσει ενδεχόμενες αλλαγές που έχουν γίνει με τον καιρό, είτε θετικές είτε ανεπιθύμητες, να τις συνειδητοποιήσει και να βελτιώσει ή να αποβάλλει κάποιες, αν χρειάζεται.
Σε συνέχεια του άνωθεν, αποδεχόμενος κανείς τα συναισθήματά του και τον τρόπο που τα εκδηλώνει μπορεί να αντιληφθεί και να κατανοήσει τα αίτια αυτών και να ξεκινήσει να τα δουλεύει. Δηλαδή, ενισχύοντας το ηθικό του, στερεώνοντας το συναισθηματικό του κόσμο και παρέχοντας ο ένας στον άλλον στοργική συμπαράσταση, πάντοτε με ευγένεια και διάκριση. Όλα αυτά μπορεί να τα πράξει προσπαθώντας ατομικά, σε επικοινωνία με δικούς του ανθρώπους ήακόμα και απευθυνόμενος σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας με σκοπό να τον συμβουλευτεί και να αντλήσει από αυτόν την οποιαδήποτε βοήθεια.
Συμπερασματικά και αναλογιζόμενοι τα όσα προαναφέραμε, θα μπορούσαμε να πούμε ότι σαφώς και οι συγκυρίες είναι ιδιαίτερες και φαίνονται να δοκιμάζουν την υπομονή όλων μας, παρ’ όλ’ αυτά, χρειάζεται σε τέτοιους καιρούς να επιδείξουμε την καλύτερη δυνατή αυτοσυγκράτηση και ώριμη αντιμετώπιση, τόσο για εμάς τους ίδιους και τις οικογένειές μας όσο και για όλους τους συμπολίτες μας. Με τον τρόπο αυτό, η ούτως η άλλως εφήμερη αυτή κατάσταση, θα περάσει πιο γρήγορα και πιο ανώδυνα για τον καθένα από εμάς. Είναι καλό να θυμόμαστε ότι οι επανερχόμενες σκέψεις απαισιοδοξίας, φόβου και πανικού θανάτου ξηραίνονται, αρκεί στη θέση τους να φυτέψουμε χαρά και αισιόδοξη διάθεση.
